نمایشگاه کتاب یکی از معدود رویدادهای فرهنگی باقی مانده در ایران است که هنوز اندک زوری برایش مانده و می توان به آن به عنوان فستیوالی که جامعه ی ایرانی را به خوبی نمایش می دهد تکیه کرد. من سالها به عنوان مشتری و دو سال (1398 و 1401) به عنوان متصدی در نمایشگاه کتاب شرکت کردم و دوست دارم تجربه ی خود را در مورد آن بنویسم. 

انتظار می رود در نمایشگاه کتاب  افرادی که بیشتر به مسائل علمی و فرهنگی اهمیت می‌دهند حضور داشته باشند، کسانی که کمتر دغدغه ی معاش دارند و بیشتر به دنبال تغذیه ی روح خود هستند و به چیزهایی ورای مسائل مادی می اندیشند، کسانی که به دنبال آن سوال مشهور اند که بسیاری از بزرگان از جمله مولانا و ون گوگ از بشریت پرسیدند، این که از کجا آمده ایم و به کجا می رویم؟ نمایشگاه کتاب قاعدتا باید محل اجتماع افرادی باشد که کتاب را می شناسند، از تفاوت ناشرین آگاه اند و از همه مهمتر می دانند هدف شان از بودن در این نمایشگاه چیست. اما آن چه من مخصوصا در نمایشگاه اخیر دیدم کاملا متفاوت بود. بخش بزرگی از بازدیدکنندگان (خیلی بیشتر از سالهای قبل) بیشتر برای تفریح و وقت گذرانی آمده بودند. برخی انگار حتا صفحه ای هم از کتابی نخوانده بودند (حتا کتاب های درسی) و چیزهایی برایشان مهم بود و به نکته هایی اشاره می کردند که در بسیاری از مواقع نمی دانستم به آنها چه پاسخ بدهم. برای مثال به خانمی که می پرسد از همین کتاب سبز اش را ندارید چه باید گفت؟ یا آقایی که فقط به خاطر تغییر جلد کتاب و با آگاهی از این که این همان کتاب است، از خرید آن منصرف می شود! یا خانمی که دو کتاب کاملا متفاوت یکی درمورد مطالعه زنان و دیگری یک رمان جنایی آن که ارزان تر است را بر می دارد! مورد آخر این طور نبود که هر دو عنوان را در لیست خود داشته باشد اتفاقا رمان را می خواست! و کتاب ارزان را باز نکرد که از محتوایش آگاه شود فقط قیمت دو کتاب را دید و کتاب ارزان تر را برداشت! مگر می شود؟ 

کسانی می آمدند و سراغ آخرین کتاب های منتشر شده را می گرفتند بدون این که حوزه ی مورد نظرشان را بگویند! می گفتند همه ی کتاب هایتان را خوانده ایم! بعد از نشر چشمه کتابی که درمورد نجوم است را طلب می کردند و مصر بودند که برای نشر شماست! پدیده ای تازه، نشان دادن اسکرین شات هایی از استوری اینفلوئنسر های اینستاگرام بود بدون این که کوچکترین شناختی از محتوای کتاب داشته باشند! یا دوستانی می آمدند که می گفتند تمام کارهای فلان نویسنده را خوانده اند اما نام نویسنده را اشتباه می گفتند! نمی دانم شاید من سطحی به قضیه دارم نگاه می کنم و تمام این چیزهایی که نوشتم طبیعی ست. اما این پدیده نمی تواند درست باشد که بخش اعظم آدم هایی که به نمایشگاه آمده بودند هیچ هدفی نداشتند! قالب افراد مات و مبهوت به اطراف نگاه می کردند و حتا در بسیاری از مواقع نمی دانستند کجا آمده اند، فکر می کردند نمایشگاه یک جمعه بازار بزرگ است (خانمی که از من پرسید لوازم التحریر هم می فروشید!) سلیقه ی اکثریت مردم هم برایم عجیب بود بیشتر افراد به دنبال کتاب هایی در مورد ثروت اندوزی، موفقیت در کوتاه مدت و... بودند. چطور ممکن است اغلب جمعیتی که قاعدتا باید از قشر تحصیل کرده تر جامعه باشند و باید برایشان بدیهی باشد که هیچ موفقیتی بدون تلاش حاصل نمی شود این طور دیوانه وار به دنبال کتاب هایی باشند که توهم رسیدن به موفقیت در کوتاه مدت را القا می کند؟ فکر می کنم جامعه ی ایران هر روز دارد کم سوادتر و سطحی نگرتر از قبل می شود و این موضوع بسیار جای تامل و ریشه یابی دارد.   

وضع عجیبی بود. انقدر جمعیت زیاد بود که مردم از کوچک بودن غرفه شکایت می‌کردند در حالی که غرفه چشمه همیشه جزو بزرگترین غرفه‌های نمایشگاه است. آنچه امروز بیشتر از همه جلب توجه می‌کرد بد اخلاقی‌ها بود. یک لحظه سر بر می‌گرداندیم که کتابی از قفسه به مشتری بدهیم کتابی از روی میز کم می‌شد یا رفتار‌های بد دیگری که این‌جا نمی‌توانم درباره‌ی آن‌ها صحبت کنم. 

فردا مطلبی مفصل و کلی از نمایشگاه خواهم نوشت 

یکی از همکار‌ها پرسید: شما تمام این کتاب‌ها رو خوندی؟ 

گفتم: نه بعضی‌هاش رو خوندم خیلی‌هاش رو نخوندم 

گفت: ولی خیلی خوب توضیح می‌دی! چطوری؟ 

امروز یکی می‌خواست به خاطر توضیحاتی که من بهش دادم بهم انعام بده :)

امروز قرار بود به نمایشگاه بیاید. با این‌که بعید می‌دانستم به غرفه‌ی ما سر بزند اما همه‌اش چشم انتظار بودم که حداقل یک نظر از دور ببینم‌اش.شاید او مرا در آن شلوغی و ازدحام دیده، آخر امروز خیلی شلوغ بود، شاید مدت‌ها نشسته و مرا تماشا کرده و من نفهمیدم، شاید درست زمانی که من نهار می‌خوردم آمده، خرید کرده و رفته باشد،  شاید هم کلا سمت غرفه ما هم نیامده، نمی‌‌دانم.

تعطیل شد به بهانه‌ی آلودگی هوا!

بیست دقیقه‌ای خیره به کتاب‌ها نگاه می‌کرد. هیچ‌ کدام را بر نمی‌داشت فقط نگاه می‌کرد از او پرسیدم: می‌تونم کمک‌تون کنم 

گفت: من فقط هیزی کتاب می‌کنم!

بعد برای کتاب‌ها بوسه‌ای فرستاد 

شاید ۱۲ یا ۱۳ سال‌اش بود چون صدایش هنوز دو رگه نشده بود. با اعتماد به نفس و قوی آمد جلو و به من گفت کتاب مهمان انقلاب رو لطفا به من بدید با سایبان سرخ بلونیا و وقایع نگاری الجزایر من مثل هیپنوتیزم شده‌ها در حالی که باورم نمی‌شد بچه‌ای به این سن چنین کتاب‌های جدی‌ای بخواهد هر سه کتاب را به او دادم. لیلی کتابی آورد که معرفی کند با حالی بسیار پخته گفت نه متشکرم و به سمت دیگر غرفه برگشت، دو جلدی هیتلر را گرفت، حساب کرد و رفت. 

انگار حتا جای کتاب‌ها را می‌دانست چون بدون این که با کنجکاوی به کتاب‌ها نگاه کند مستقیم به سمتی می‌رفت که هدف‌اش بود. نمی‌دانم این پسر بزرگ‌تر شود چه آینده‌ای خواهد داشت 

بی‌مقدمه و بدون هماهنگی وارد شد. به جای این‌که مثل یک مشتری رفتار کند مثل صاحب غرفه رفتار کرد. آمد داخل راه روی متصدی‌ها، نظم ما را با دوربین‌ها و محافظ‌هایش به هم ریخت. چندتا عکس و فیلم گرفت و رفت. 

وزیر تازه به دوران رسیده

با یکی از همکار‌های خانم دیروز بحثم شد و امروز نتیجه‌ی کار را دیدم. 

این خانم دیروز بسیار به من امر و نهی می‌کرد و من به خاطر احترامی که برای‌شان داشتم سکوت می‌کردم و حتا به شوخی چشم رئیس هم می‌گفتم. 

مسئولیت من کمی بیشتر از بقیه‌ی بچه‌هاست چون علاوه بر فعالیت داخل نمایشگاه حواسم باید به کتاب‌های درحال چاپ و به موقع رساند آنها به نمایشگاه هم باشم. از طرفی دیروز قرار بود فهرست نمایشگاه هم به مصلا برسانیم که صحاف همکاری نکرد و تعداد کمی فرستاد که بسیار دردسر شد. این وسط این خانم هم مدام به من می‌گفت چرا حواست نیست و...و اصلا درک نمی‌کرد که من هم‌زمان دارم چهار پنج کار را تلفنی پیگیری می‌کنم. یک آن خیلی جدی گفتم خانم من قرار نیست به تو جواب پس بدم. اگر تو وظیفه ‌‌‌ات فقط فروختنه من دارم پیگیری چند‌تا کار دیگه رو هم می‌کنم. از جدیتم جا خورد و گفت سر من داد نزن گفتم داد نزدم فقط گفتم متوجه شرایط من باش. 

امروز همان آدم چنان آرام و با احترام با من برخورد می‌کرد انگار نه انگار که همان آدم قبلی‌ست. 

جدیت بعضی وقت‌ها بسیار به کار آدم می‌آید 

آقایی آمد سمتم و گفت: « آقا ببخشید یه کتابی هست توش یه مرده قلبش می‌گیره می‌ره تو کما...؟ اسمش رو شما می‌دونید؟ » 

واقعا نمی‌دانستم چطور جواب این سوال را بدهم

قشنگی نمایشگاه به اتفاق‌هایی‌ست که مردم رقم می‌زنند. پس سعی می‌کنم از این بخشی از این اتفاق‌ها را این‌جا بنویسم. 

روز اول بود و خیلی شلوغ نبود مردم می‌آمدند و می‌رفتند گاهی اسم کتابی می‌پرسیدند و گاهی کتابی ورق می‌زدند. 

خانم مسنی آمد خیلی طلب کار به من گفت: آقا یه خودکار به من بده. گفتم ببخشید خودکار ندارم طلب‌کار تر و عصبی‌تر گفت: فهرست کتاب‌هاتون که هنوز نیومده یه خودکار هم که ندارید این چه‌جور نمایشگاهیه آخه 

من فقط گفتم: خیلی عذر می‌خوام.

پ.ن: دیشب خواب تو رو دیدم

سلام 

اتفاق‌های جالبی که تو نمایشگاه کتاب می‌افته رو می‌خوام اینجا بنویسم